Gde su bila prva novosadska groblja?

Prva sahranjivanja nakon osnivanja Petrovaradinskog Šanca vršena su krajem XVII i početkom XVIII veka, a pretpostavlja se da je to bilo otprilike na današnjoj Salajci, između današnje Kisačke i Temerinske ulice, otprilike gde se danas nalazi Dositejeva ulica. To je tada bio sam kraj grada, a najbolje možemo uočiti na Tomerlinovoj mapi iz 1763. godine, jer je baš taj teren označen kao groblje.

Piše: Zoran Knežev, hroničar i publicista

Kada su u Petrovaradinskom Šancu u prvoj polovini XVIII veka podignute četiri pravoslavne i jedna katolička crkva, u njihovim portama su pored crkvenih lica sahranjivani i imućniji građani. Kako su se sve ove crkve nalazile u neposrednoj blizini centra gde su se nalazili stambeni objekti, ovakav način sahranjivanja bio je nepogodan.

Groblja su nastajala uz crkve kako su one podizane. Pravoslavna groblja bila su oko Nikolajevske, Saborne, Almaške, Uspenske i Jovanovske, a katoličko, unijatsko, evangelističko, jevrejsko i reformatorsko, takođe oko crkava ovih veroispovesti. Magistrat je doneo odluku o premeštanju grobalja, po naredbi Dvorske komore iz Požuna od 5. juna 1748. godine. Tako su 1749. godine preseljena 4 pravoslavna, 2 katolička i jevrejsko groblje kod Sinagoge.

Jevrejsko je preseljeno u današnju ulicu Alekse Šantića, dok su luterani, kalvinisti i grkokatolici mrtve sahranjivali na kraju Futoške ulice. Nikome više nije dozvoljen pogreb oko crkve, izuzev uglednim građanima. Namesničko veće je često opominjalo pravoslavne episkope da se pridržavaju zakonskih odluka o sahranjivanju i uređenju groblja, kao i zabrane nošenje mrtvaca u otvorenom kovčegu i naricanja za pokojnikom na ulicama i na groblju. Grobnice su morale biti dobro ozidane i zatvorene kako ne bi ugrožavale zdravlje stanovnika. Stoga je gradska uprava 1755. godine, sledeći naredbu Ugarskog namesničkog veća da se u svim naseljenim mestima groblja moraju podizati isključivo na periferijama, odlučila da se za pravoslavno stanovništvo sagradi manja crkva, kasnije nazvana Jovanovska, sa velikim prostorom za groblje u njenoj blizini (ova se crkva nalazila u blizini današnjeg Socijalnog i osnovne škole “Ivo Lola Ribar”). Za rimokatolike je sagrađena, u današnjoj Futoškoj ulici, Rokova crkva i određen teren za groblje u njenoj okolini (današnji prostor oko osnovne škole “Branko Radičević”).

Kad su se 1738. godine doselili Jermeni, podigli su nešto kasnije svoju crkvu, na mestu gde je danas pothodnik, gde i danas postoji jedan spomenik na mestu nekadašnjeg groblja u porti crkve, gde su svoje umrle sahranjivali. U neposrednoj blizini nalazilo se i jevrejsko groblje u tadašnjoj Gospodskoj ulici, u period od 1717.-1749. godine. Po naređenju Magistrata, ovo groblje je preseljeno na periferiju u Kameničku ulicu, danas ulicu Alekse Šantića.

Po naredbi Namesničkog veća, od 1788. godine zabranjeno je sahranjivanje mrtvih van opštih, javih groblja, dok su od 1785. godine pooštreni uslovi za sahranjivanje oko crkve.