Novosadske “Sarajlije”

Od 1718. godine, od pada Beograda u austrijske ruke, počeli su prelaziti u Austriju, prividno radi trgovine, a stvarno da se ovde nastane mnogi Srbi iz Bosne i Hercegovine. Njih su ovde nazivali jednim imenom “Sarajlije”, verovatno zbog toga što je na svim njihovim “teskerama” (dozvolama za prelaz, pasošima) bilo označeno Sarajevo kao mesto njihovog izdavanja. Otuda i od tada jedan deo novosadskog stanovništva čine i Bosanci i Hercegovci.

Uslovi za naseljavanje ovih emigranata u Šanac bili su po njih veoma povoljni. Domaćin, starešina porodice plaćao je graničarskoj vlasti svega 10 forinti godišnje i bio oslobođen svih tereta i nameta (poreza, ukonačenja vojnika, kulučenja kolima…). Zato su se “Sarajlije” u sve većem broju doseljavale u Petrovaradinski Šanac, današnji Novi Sad. Između 1733. i 1735. godine, kada je za oberkapetana došao u Šanac kao komandant graničara, Hercegovac, Sekula Vitković, ove “Sarajlije” su dobile zaštitnika, pa se njihov broj u Šancu stalno povećavao. Godine 1743. tada pukovnik, Sekula je izdao jednu priznanicu da je od desetorice “Sarajlija” unapred primio njihove dacije za dalje tri godine stanovanja u graničarskom delu Šanca.

Kada je Šanac 1748. godine postao slobodan grad Novi Sad, osam “Sarajlija” položilo je zakletvu čime su prestali biti turski, a postali austrijski podanici i građani Novog Sada. Oni su se ovde bavili ponajviše trgovinom, pa su se mnogi jako obogatili i postajali i “izabrani graždani” Novog Sada. Među njima je bio najugledniji Sava Vuković, poznati narodni dobrotvor, koji je 1810. godine priložio 20.000 forinti fondu za osnivanje Srpske gimnazije (današnja Zmaj Jovina gimnazija).

Sava Mirosavljević, trgovac voskom, čiju kuću je često posećivao Jovan Rajić, istoričar, zlatnu medalju dobijenu od carice Katarine II, tešku 60 holandskih talira, zaveštao je “domu i familiji blagorodnog Save Mirosavljevića, žitelja novosadskog”. Mirosavljevići su se trgovinom i obogatili. Aleksije je zaveštao crkvenoj opštini fond od 2000 forinti da se od interesa pomažu “domovne sirote koji prositi stide se”, a srpskim školama 1000 forinti. Potomci ovih “Sarajlija” u Novom Sadu bili su advokati, lekari, profesori, spisatelji, apotekari, učitelji ondašnjih škola, štampari, krojači…

Među “Sarajlijama” u Novom Sadu je vladala jaka povezanost. Svoje sukobe izravnjavaju sami, međusobno. Ako je ko od njih na samrti, ostale “Sarajlije” su svedoci autentičnosti testamenta i njegovi izvršioci, tutori maloletne dece. Sve njih vezivala je zajednička ljubav, prema svom zavičaju koga se uvek rado sećaju.

 Autor: Zoran Knežev, hroničar i publicista