UPOZNAJTE GRBAVICU: Kvart u kom se spomenici kulture sudaraju s novogradnjom (FOTO)

Prošpartali smo ovim delom grada od "Foxtrota" do "Lemijeve knjižare".

Jedno od najvećih naselja u gradu na istoku se graniči s Bulevarom oslobođenja, na jugu se "naslanja" na Bulevar cara Lazara, na severu se proteže sve do Futoške ulicu, dok su zapadne granice Grbavice omeđene ulicama Vojvode Knićanina, Atanasija Gereskog i Đorđa Servickog. Komšijske gradske četvrti su Stari Grad na istoku, Sajmište na severu, Liman na jugu i Adamovićevo naselje na zapadu.

Ovaj novosadski kvart jedan je od najstarijih delova grada, a u 19. veku Grbavica  se svrstavala u periferiju Novog Sada. Zatim se 1800. godine otvara Jevrejsko, a šezdeset godina kasnije i Katoličko groblje. Kako se Novi Sad gradio i širio, tako je ovo periferno mesto postalo jedna od najtraženijih gradskih četvrti, jer se danas praktično smatra za širi centar grada.

Šezdesetih godina prošlog veka počinje izgradnja višeporodičnih zgrada u ovom naselju, iza tadašnje železničke stanice , a kako je stanove  trebalo podići što brže, tadašnji gradski urbanistički inženjer Milan Cvetkov preuzeo je, u okviru saradnje između Novog Sada i Sarajeva, gotove projekte izrađene za sarajevski kvart Grbavicu. Tako je radni naziv stambenih planova prihvaćen među građanima kao ime za taj deo grada, navodi se u enciklopedijskim podacima.

Stariji Novosađani sećaju se da su do pre 15 godina najveći deo Grbavice činile jednospratne porodične kuće, ali ovim naseljem danas uglavnom dominira nalazi visoka gradnja. Zato se slobodno može reći da ovaj deo grada nije baš preterano lep za stanovanje, jer nema mnogo zelenila niti dovoljno mesta za dečju igru. Ipak, stanovi na Grbavici spadaju među najtraženije u gradu, a posebno su interesantni za mlađe parove zbog blizine centra, Dunava, Spensa, bulevara, bolnice. Na Grbavici ne postoji ambulanta, pa se većina stanovnika leči u obližnjem Domu zdravlja na Limanu 4. Pored pregršt prodavnica, kafića, apoteka, teretana, frizerskih salona i salona lepote, ovo naselje može da se pohvali i velikim brojem spomenika kulture, pa krenimo redom…

Jevrejsko groblje

Jevrejsko groblje nalazi se u ulici Doža Đerđa, a izgrađeno je početkom 19. veka, da bi ga gradski oci ugasili 1974. godine. Deset godina kasnije ono biva sređeno i na njemu se ponovo dozvoljavaju sahrane.

Ovo groblje se prostire na površini od 1,5 hektara. Na groblju ima porodičnih spomenika posebne umetničke i arhitektonske vrednosti, a na njemu se nalazi i veoma vredan spomenik žrtvama fašističkog terora.
 

Kompleks "Katoličkog groblja"

Kompleks se nalazi u Futoškoj ulici i u ulici Vojvode Knićanina, a čine ga pet grobalja – Rimokatoličko groblje, Reformatorsko (Kalvinističko) i Evangelističko groblje, kao i nemačko i vojno avijatičarsko groblje.

Kao i pripadnici drugih veroispovesti, katolici su se prvo sahranjivali oko crkava, a zatim je otvoreno groblje u Futoškoj ulici kod crkve Svetog Roka. Staro katoličko groblje je nastalo u drugoj polovini 18. veka.

Eđšeg

Dvorac Eđšeg izgrađen je 1890. godine i to za potrebe streljačkog društva Novog Sada. Eđšeg se nalazi u ulici Antona Čehova 4. Projektovao ga je poznati arhitekta Đerđ Molnar, a sagradio ga je Karl Lehrer.

Nakon perioda kada su se u njemu, 60-ih godina prošlog veka, održavale čuvene igranke, dvorac Eđšeg s okolinom godinama je bio veoma zapušten, ali je ovo zdanje proglašeno spomenikom kulture i stavljeno pod zaštitu države 2007. godine. Naziv ovog objekta je mađarska reč koja znači "jedinstvo" , a to ime nosio je sportski klub u Eđšegu.

Škola do škole

Na Grbavici se nalazi i nekoliko osnovnih i srednjih škola. Od osnovnih tu su "Sonja Marinković", "Milan Petrović" i "Branko Radičević", a od srednjih škola na Grbavici se nalazi ogranak škole "Mileva Marić" (pitajte starije Novosađane zašto su je nekad zvali "Zlikovačka" - prim. red.), zatim Srednja elektrotehnička škola "Mihajlo Pupin" i Srednja medicinska škola "7. april".

Škola "Milan Petrović" osnovana je 1958. godine u Novom Sadu, kao Samostalna pomoćna škola. Dve godine kasnije dobija ime Specijalna škola "Dr MIilan Petrović". Nastava u ovoj ustanovi se izvodi na više jezika – na srpskom, mađarskom i slovačkom. Misija škole ogleda se u edukaciji i pre svega rehabilitaciji osoba sa invaliditetom i dece ometene u razvoju. Učenici imaju mogućnost da se uključe u rad sekcija u sklopu vannastavnih aktivnosti: hor, školsko pozorište, tamburaški orkestar…

Osnovna škola "Sonja Marinković" nalazi se u Puškinovoj 28, a osnovana je 1959. godine. Nastavu u njoj danas pohađa oko 950 učenika. Strani jezici koji se uče u školi su engleski i nemački. Jezik manjina koji se govori u školi je mađarski. U sklopu vannastavnih aktivnosti organizovan je rad brojnih sekcija – engleski jezik, informatička sekcija, ribolovačka sekcija, školski časopis…

Prvi podaci o postojanju OŠ "Branko Radičević" datiraju još iz 1802. godine, dok ime slavnog pesnika ova obrazovna ustanova nosi od 1952. godine. Škola raspolaže sa specijalizovanim učionicama, 10 kabineta, salom za fizičko vaspitanje. Nastavu pohađa oko 420 učenika. U školi je organizovan produženi boravak.

Elektrotehnička škola "Mihajlo Pupin" sagrađena je u stilu piramidalne kupole, a vidljiva je iz mnogih delova grada. Sama zgrada građena je u obliku ćiriličnog slova P. Do danas se ne zna najtačnije ko je projektovao školu, pošto se s tim u vezi pominju i Bela Peklo i Mikša Štrobl. Gradnja zgrade za potrebe Mađarske katoličke gimnazije započela je 1912. godine. Posle Prvog svetskog rata u zgradi je bila smeštena Državna ženska učiteljska škola sa internatom. Ova škola 1935. godine postaje mešovita i imala je svoj bioskop, baštu, voćnjak. Posle Drugog svetskog rata u zgradi se nalazi Gimnazija "Moša Pijade" i Srednja ekonomska škola, da bi se 1983. godine u zgradu uselila Srednja škola elektrostruke "Mihajlo Pupin".

Šesnaesti  septembar 1946. godine – tog dana održan je prvi čas prvoj generaciji medicinske škole u Novom Sadu. Od 1948. godine Srednja medicinska škola se formira spajanjem dve škole,  Državne škole za medicinske tehničare i Državne škole za (više) medicinske laborante. U drugom polugodištu im se priključuje i treća ustanova, Državna škola za medicinske sestre – lekarske pomoćnike.

U periodu od 1977. do 1987. godine centar je postao vaspitno-obrazovna organizacija pozivnousmerenog obrazovanja i vaspitanja srednjeg stepena. Do 1987. godine školovanje je bilo dvogodišnje. Od 1987. godine školovanje je četvorogodišnje, te se u okviru škole formiraju obrazovni profili koji su i danas aktuelni.

Limanska pijaca

Iako joj je naziv Limanska pijaca, ona se teritorijalno nalazi na Grbavici. Na mestu današnje pijace nekada se nalazila pruga koja je otprilike pratila trasu današnjeg Bulevara cara Lazara, a železnička stanica je bila blizu današnje zgrade pošte kod pijace. Pruga i stanica su uklonjene po izgradnji Žeželjevog mosta 1961. godine.

Ova pijaca izgrađena je na površini od 8.000 metara kvadratnih na potpuno natkrivenom pijačnom platou – koji je omeđen prizemnim objektom sa 53 prodavnice različitog sadržaja –  i na njemu su smeštene 333 tezge za prodaju poljoprivrednih proizvoda i mešovite robe.

"Toplana", "Elektrovojvodina" i Pošta

Daljinsko grejanje u Novom Sadu počeo je 1961. godine, a upravo su nove zgrade na Grbavici prve dobile radijatore u stanovima. Iste godine, 25. septembra osnovana je i "Novosadska toplana" u sastavu preduzeća za distribuciju električne energije "Elektrovojvodina". Izgradnjom toplovodne mreže prema Grbavici na koju je bez podstanica, priključen 491 stan.

Odmah iza Limanske pijace nalazi se i Pošta gde Novosađani najčešće plaćaju račune, šalju pakete za inostranstvo, al ii ih preuzimaju.

Studentski domovi "23. oktobar" i "Feješ Klara"

Studentski dom "23. oktobar" nalazi se u ulici Danila Kiša i izgrađen je 1961. godine, a nadograđen 1995. godine. Dom je pre deset godina kompletno renoviran, što je značajno podiglo kvalitet uslova smeštaja. Njegov kapacitet je 139 mesta. Ovaj studentski dom je poznat i pod nazivom "Cesarec".

Studentski dom "Feješ Klara", koji se nalazi u ulici Alekse Šantića, ima kapacitet od 120 mesta i dom je prve kategorije. Izgrađen je 1967. godine, a 2009. godine je kompletno opremljen i adaptiran. Sve sobe imaju internet priključak, a većina ima i terasu.

Tolstojevu ulicu krasi i obeležje podignuto u čast pisca Lava Nikolajeviča Tolstoja, a autor biste je Vladimir Jokanović

"Lemijeva knjižara"

Ovo kultno mesto novosadske kulturne scene nalazi se u Puškinovoj 40, a njen vlasnik Milenko Vlaisavljević  Lemi napravio je knižaru-antikvarnicu u kojoj vreme drugačije protiče. Knjižaru krase slike, umetnički predmeti i antikvarna izdanja knjiga.

Međutim, već dve godine "Lemijeva knjižara" nalazi se pred zatvaranjem, a vlasnik kaže da je sramota što će jedino mesto ovakvog tipa u Novom Sadu, koje je proglašeno za opšte dobro, biti ugašeno.

Retke zelene oaze na Grbavici

Na Trgu Jana Amosa Komenskog nalazi se prelep parkić sa dečjim igralištem i klupama – pravi mali raj za roditelje i njihovu decu. S ovog trga, čiji je lokalni naziv "Estrada", kroz mali prolaz izlazi se na Bulevar oslobođenja, a sa druge strane nalazi se Elektrotehnička škola, čiji đaci često ovde provode veliki odmor.

Park kod benzinske pumpe, mala zelena oaza Grbavice, prostire se na 1.500 metara kvadratnih i nalazi se na uglu Braće Ribnikar i Futoške ulice. Ovaj parkić postao je "poznat" pre dve godine, kada je firma Gasprom, čija se benzinska stanica nalazi u neposrednoj blizini, htela da ga uništi i proširi objekat. Građani su tada pisali i peticiju.

Pica ili domaća klopa?

Za dugovečni "Borsalino", piceriju koja se nalazi preko puta Limanske pijace, u ulici Vojvođanskoj 24, nije preterano reći da predstavlja značajnu novosadsku instituciju. Malo je Novosađana kojima nisu poznate čari bašte skrivene u hladovini dve raskošne lipe, koje je vlasnik Vladimir Milovanović posadio da bi se odbranio od dečaka koji su tek iznikle mladice hteli da iskoriste kao materijal za pravljenje praćki. O lepoti bašte picerije "Borsalino" mogu svedočiti svi oni koji u senci ovih lipa pronalaze prijatno, gotovo vanvremensko utočiše od letnje žege, uz čašu hladnog pića, najčešće točenog piva, koje se ovde služi već skoro 25 godina.

Veliki izbor gotovih, domaćih jela po niskim cenama čeka vas u jednom od prvih ekspres restorana u gradu – "Extra food" na adresi Braće Ribnikar broj 43. Ovaj restoran postoji deset godina i za to vreme stekao je poverenje mnogih Novosađana.

Slatka ponuda

Za ljubitelje slanih i slatkih palačinki na Grbavici se nalazi i "Palačinkarnica Dizni", koja je rođena pre skoro dvadeset godina. Ovde možete pojesti palačinke, paste, pice.  Na samom obodu ovog dela grada nalazi se i popularna poslastičarnica "Vremeplov". Ona na Bulevaru oslobođenja postoji već 18 godina i jedno je od najpopularnijih stecišta Novosađana.  To ne treba da čudi, jer, ukoliko vas put nanese u ovaj deo grada, nema šanse da ostanete ravnodušni pred autentičnom baštom u kojoj cvetaju mandarine, limun, pomorandže, a čak im je rodila i maslina – i to u saksiji.

Jedinstvene čuruške štrudle, kolače i pite specijalizovane prodavnice "Krancla" Novosađani mogu pronaći na lokaciji u Braće Ribnikara 25.

Kafići s rokerskim šmekom

Ukoliko volite dobru rok muziku, žive nastupe, a naročito kad svira Dobrica, ali i piće po pristupačnim cenama – onda je "Rock House cafe", pravo mesto za vas. On se nalazi u ulici Lasla Gala 8, a provod je ovde zagarantovan. U ulici Lasla Gala 26 nalazi se i rok kafe "Dramil"  Milenka Dragojevića Droge, napravljen u retro stilu – kako po muzici koja se ovde pušta, tako i po starim fotografijama i gramofonskim pločama na zidovima.

U Futoškoj 23, u prizemlju jedne sasvim obične stare kuće, nalazi se Caffe bar "Foxtrot", jedan od najlepših i najoriginalnijih lokala u Novom Sadu, kog nek nazivaju i hramom rokenrola. Svirke domaćih i stranih, poznatih i nepoznatih, ali uvek kvalitetnih rok sastava ono su što Novosađane najviše privlači u ovaj kafić. Ono što ovo mesto posebno čini čarobnim jeste bašta koja deluje kao rajski vrt.

"The Pub" i "Pub"

U ulici Braće Bibnikar 1, nalazi se popularni novosadski lokal "The Pub". Leti je njihova bašta je uvek prepuna gostiju, tako da se traži mesto više. Zimi se ovde skuplja kako mlađa ekipa, tako i poslovni ljudi koji sklapaju poslove. Pre godinu dana u ulici Braće Ribnikar 17 otvoren je mali "Pab", sa sopstvenom proizvodnjom zanatskog piva.

Frizerski saloni

Kako saznajemo, danas se na Grbavici nalazi preko 50 frizerskih salona, a jedan od njih odskače. Reč je o muškom frizerskom salonu "Kristina live" u Gogoljevoj ulici vlasnika Dragana Đurića, kojeg u ovom delu grada zovu Brica. On je prepoznatljiv po svom osmehu, pa nije ni čudno što uvek ima mušterija.

MESTA KOJIH VIŠE NEMA: Nažalost, na Grbavici više ne postoji kafana "London", koja se nalazila ćošku Danila Kiša i Gogoljeve, gde je starija ekipa iz ovog kraja provodila vreme, nema više ni kafea "Kamila" u ulici Danila Kiša, koji je takođe bio kultno mesto za mnoge Novosađane.


Nema ni "Piroš čizme", restorana sa mađarskim i drugim kulinarskim specijalitetima u Lasla Gala. Nema više ni "Elektroluksa", kao ni videoteke u istoj ulici pod nazivom "Dragstor", gde su se iznajmljivale prve video kasete i video rekorderi.

 
Tekst: Ljiljana Natošević Milovanović
Foto: Aleksandar Jovanović, Stevan Gojkov