Pripitomljavanje močvare: Nastanak Almaškog kraja

Almaški kraj je jedan od najstarijih delova Novog Sada i zahvata veći deo Podbare. Granične ulice su Temerinska, Gundulićeva, Đorđa Rajkovića, Zemljane ćuprije, Matica srpska i trg Toze Markovića. Već sredinom XVIII veka tako se nazivao, a na nemačkoj mapi iz 1754. godine ovaj deo tadašnjeg Novog Sada naziva se “Almascher kray”.

Piše: Zoran Knežev, hroničar i publicista

Iz kartografskih prikaza iz 1716. godine, znamo za postojanje mesta “Almas”, koje je bilo označeno kao graničarsko i da se nalazilo severno od oberkapetanije “Ratzenstatt”. Reč Almaš je posrbljen oblik nemačke reči “Almascher”, koji je opet germanizovani oblik autentičnog naziva mesta koje je glasilo Ajmaš. Tako su ga u starom Novom Sadu nazivali još i u XIX veku, uporedo sa Almaš. Tako na primer, Jovan Jovanović Zmaj u jednoj šaljivoj pesmici spominje nekog Peru iz Ajmaškog kraja. I prvi pisac istorije Novog Sada, Melhior Erdujhelji, kao da se kolebao oko njegovog naziva između Ajmaš i Almaš, ali i Aljmaš. Pa zatim i arhitekta Daka Popović koji ga naziva Ajmaš.

Poreklo reči je verovatno iz Turskog jezika, od haymana (ajvan, ajman, hajvan) u značenju pašnjak ili ispasište za stoku. Kao toponim javlja se na mapama iz XVIII veka i u današnjem rumunskom Banatu, ali i kod Osijeka. Po tome se može zaključiti da su stanovnici Ajmaša bili prvashodno stočari, i da je to bio uobičajen naziv za naselja čiji stanovnici su se bavili stočarstvom.

Po tradiciji Podbaraca, a ona se ne razlikuje mnogo od one koju daju istoričari i hroničari, ovaj prvi deo Novog Sada nastao je posle 1739. godine. Na starim mapama postojala je ucrtana Almaška bara i nalazila se između Nadalja i Čuruga, a u njenoj blizini se nalazilo mesto Almaš. Bara je nastala od Ciganske bare i Male bare, a voda iz nje je oticala u Jegričku, tj. Ergeš kako se ova reka nazivala u srednjem veku. Prokopavanjem velikog Bačkog kanala u XIX veku bara je isušena i pretvorena u oranice. Almaš je komorsko naselje u Bačkoj koje je krajem druge decenije XVIII veka raseljeno, nalazilo se severno od Novog Sada na Almaškoj bari, između Temerina, Nadalja i Gospođinaca. Prema popisu od 1715. godine u selu je bilo 20 srpskih porodica. Četiri starešine tih domova prezivali su se Štupljanin, tri Temerinec, po dva Kalebac i Almašanin, dok su ostali nosili prezimena Topolec, Parastinec, Toržanin, Čerbenčinanin, Verbačenin, Iskutaša, Mačković, Parabuđanin i Jucko.

U popisima od 1718. i 1720. godine Almaš se ne pominje kao naseljeno mesto, ali se u mnogim dokumentima XVIII veka navodi kao pustara. Prema Erdujheljiju stanovnici ovog sela raselili su se 1718. godine zbog sukoba sa komorskim i županijskim službenicima. Naselili su se u Petrovaradinski šanac, na prostor između današnje Almaške i Saborne crkve i postali su graničari. Nedoumicu izaziva popis Petrovaradinskog šanca od 1720. godine, jer se među 217 starešina domova ne nalazi ni jedno prezime nekadašnjih Almašana. Ali već tridesetih godina XVIII veka taj deo Šanca gde su podigli kuće naseljenici iz Almaša naziva se Almaški kraj.

Pronalazim u jednom tekstu sledeću stvar o Almaškom kraju, koja možda razotkriva nedoumicu oko popisa Petrovaradinskog Šanca. Ispada da su Almašani nešto kasnije naselili Podbaru. Turci su pustošili sve pred sobom, a selo Almaš u severozapadnoj Bačkoj srušeno je do temelja. Almašani su pobegli, a posle su se iza vojske Eugena Savojskog, koja je gonila Turke, spuštali na jug. Naime, 1739.  je ta godina kada se većina stanovnika sela Almaš doselila u Novi Sad i tu na obali Dunava, na jednoj uzvišici ispred baruština podigli su kuće. Bilo je to močvarno zemljište, obraslo šikarom, trskom i opasano vodom. Tu su stali i udarili svoje prve domove. Možda nisu ni slutili ti “Podbarci” da su onda udarali prve temelje Novog Sada, a današnja Almaška ulica sa svojom lepom crkvom nosiće kroz stoleća njihovo ime i očuvati uspomenu na pionire razvitka najlepšeg i najkulturnijeg vojvođanskog grada. Oko Almaške crkve koja je podignuta na uzvišenju, razvilo se naselje sa prizemnim kućama. Do danas je održan stari raspored ulica i pravac pružanja. I brzo se širila ova Podbara, spojila se sa Novim Sadom, a duž kanala nicale su stalno nove kuće tamo gde je bila trska.

Naziv “Almaški kraj” posle 1918. godine promenjen je u Podbara, a teritorijalno prostiranje tada uspostavljene Podbare bilo je šire od granica starog Almaškog kraja. Kraće rečeno stari Almaški kraj je obuhvatao splet ulica između današnje Matice srpske i Almaške crkve. Sećanje na stari naziv kraja sačuvalo se do današnjih dana zahvaljujući nazivima”Almaška ulica” i “Almaška crkva”.