Dr Nevena Terzić Malenčić, psihijatar: Psihički poremećaji su drugi najveći zdravstveni problem u Srbiji

Atmosfera u jednom društvu, stalni pritisci, egzistencijalni problemi, odsustvo komunikacije, dovode do dodatnih frustracija koje, vrlo često, loše kanališemo i gde dugotrajna izloženost stresu može dovesti do narušavanja mentalnog zdravlja.

S obzirom na to da su se u našoj zemlji izdešavali neki događaji koji su izazvali veće interesovanje za ove teme, poželeli smo da saznamo više od stručnjaka koji se bavi mentalnim poremećajima.

Dr Nevena Terzić Malenčič, specijalista psihijatrije, završila je Medicinski fakultet u Novom Sadu, a specijalizaciju psihijatrije u Beogradu. Radila je u više zdravstvenih ustanova, a danas se bavi lečenjem mentalnih poremećaja u zavodu za zdravstvenu zaštitu radnika “St Medicina”, u Novom Sadu.

Sa sagovornicom portala Moj Novi Sad razgovarali smo o mentalnim poremećajima kod našeg stanovništva, stručnoj pomoći, aktuelnim društvenim dešavanjima iz ove perspektive, poremećajima ličnosti...

U kom procentu stanovništvo Srbije ima mentalne poremećaje i koji su najčešći?

– Rezultati istraživanja u Srbiji su pokazali da se oko trećine stanovništva Srbije može smatrati psihički ugroženim, a to znači da je svaka treća osoba bar jednom u životu imala neki mentalni poremećaj, 15,6% stanovništva ima prisutne simptome depresije, 7,2% anksioznosti, dok je 1,6% stanovništva u visokom riziku od suicida. Psihički poremećaji ostaju često neprepoznati ili se pacijenti nerado javljaju na lečenje, a hronično trajanje tegoba i izostanak blagovremenog lečenja dovode do visoke stope disfunkcionalnosti i smanjuju kvalitet života.

Koliko njih je spremno da potraži stručnu pomoć?

– Mentalna higijena i tražnje pomoći je problematično u našoj sredini. Imamo situaciju da živimo u zemlji u kojoj su psihički poremećaji drugi najveći zdravstveni problem, a gde je i dalje "blam" zatražiti pomoć. I pored svega, Srbija se nalazi u vrhu po upotrebi benzodiazepina. Zapanjujući je podatak da je, prema podacima RFZO, tokom 2022. godine potrošeno ukupno 7,34 miliona kutija anksiolitika i antidepresiva – što znači da je popijeno više kutija medikamenata nego što Srbija ima stanovnika!

Koji su najčešći problemi kod dijagnostike i lečenja mentalnih poremećaja?

– Najpre, to je neprepoznavanje tegoba od strane pacijenta i njegove okoline, a potom i pogrešno tumačenje tegoba, gde se psihičke tegobe "opravdavaju" ili objašnjavaju stresnim okolnostima i problemima. Zatim, tu su udružene bolesti ili somatske tegobe, koje kao deo anksioznosti mogu maskiraju kliničku sliku i otežati prepoznavanje. Ništa manje značajan nije ni strah od same mentalne bolesti i strah od stigmatizacije (tj. "etiketiranja") i, posledično tome, diskriminacije. Stigmatizacija je, inače, veliki problem našeg regiona. Treba napomenuti da u kreiranju opšte slike osobe sa duševnim poremećajim veliku ulogu imaju mediji, na prvom mestu filmska industrija (duševnog bolesnika najčešće prikazuju kao opasnog, nepredvidivog, bez kontrole). Broj centara za mentalno zdravlje, aktivnosti za prevenciju i mreža usluga na nivou zajednice nisu dovoljni. Postojeće usluge moraju biti bolje usmerene na otkrivanje problema sa mentalnim zdravljem u ranoj fazi, kako bi se sprečilo da manji problemi sa mentalnim zdravljem prerastu u veće. Sve u svemu, posledicu kasne detekcije i nelečenja mentalnih poremećaja snosi pojedinac, porodica i cela društvena zajednica.

Ne možemo a da se ne dotaknemo i nedavnih dešavanja, kao što je masovno ubistvo u školi “Vladislav Ribnikar. O čemu je tu reč?
 
– U senci nedavnih zločina koji su se desili i o kojima sa dosta govori, treba ponoviti da iza svega stoji psihološko stanje koje pripada dijagnostičkoj grupi – poremećaji  ličnosti,  o kojima  se nedovoljno priča i koji se pominju tek nakon ovakvih tragičnih događaja. Poremećaji ličnosti su skup različitih duševnih, mentalnih i emocionalnih poremećaja i nalaze se između normalnog i patološkog. Prema nekim zvaničnim podacima, 4% ljudske populacije na našoj planeti ima neki poremećaj ličnosti.

Koje su karakteristike poremećaja ličnosti?

– Potpuno odsustvo savesti, kao važne osobine koju poseduju mentalno zdrave osobe, a zatim loše prilagođeni (abnormalni) trajni obrasci ponašanja koji se stalno ponavljaju i koji odsutupaju od očekivnog ponašanja u socijalnom okruženju. Uočava se mnogo toga, od odsustva emocija, preko labilnog, do intenzivnog ispoljavanja emocija koje je neprimereno situaciji, potom poremećaj kontrole impulsa, specifičan doživljaj sebe i drugih i specifičan i/ili problematičan stil u komunikaciji i interpersonalnim odnosima. Karakteristike poremećaja ličnosti se, uglavnom, protežu kroz ceo život – od detinjstva (čak od 2-4 godine života), a naročito su izražene u srednjem dobu. Oglušavanje o njihove potrebe i očekivanja može provocirati bes, ljutnju, depresiju, povlačenje…, čime se zatvara krug održavanja maladaptivnog ponašanja sve dok se njihovim potrebama ne izađe u susret. Ignorisanje psihopatije, čini čoveka  ranjivom i lakom žrtvom.

Kako biste opisali psihopate?

– Psihopate su sklone svim formama kriminala, a posebno kriminalu nasilja. Njihovo je nasilje instrumentalno i predatorsko, a ne psihopatološko kao kod duševnih bolesnika. Ustanovljeno je da su većina teških krivičnih dela, rana delinkvencija, učestalost u izvršenju krivičnih dela, suštinski povezano sa psihopatijom. Istraživanja pokazuju da je kod osoba sa psihopatijom od 15 do 25 puta veća verovatnoća da će prekršiti zakon i završiti u zatvoru u odnosu na druge. Neka istraživanja su pokazala da oko 90% ljudi koji su pušteni iz zatvora, a koji  imaju osobine psihopatije, je ponovilo zločin u narednih 20 godina. Ljudi sa psihopatijom su odgovorni za smrt više od 50 odsto policajaca koji su umrli na dužnosti. Zbog maske socijalizovanosti teško ih je identifikovati. Imaju problematičnu kombinaciju osobina (visoka agresivnost i amoralnost) koje su, između ostalog, pod uticajem sociokulturnih faktora.

Da li se i kako može preduprediti negativan uticaj njihovog ponašanja?

– Kod slučajeva psihopatije, uspešna terapija ne postoji. Samo njihove žrtve se mogu lečiti. Ipak, sa pravilnim pristupom ovoj problematici, psihopate je moguće "neutralisati", odnosno sprečiti njihovo pogubno dejstvo. Strategijski pristupi podrazumevaju društvenu reakciju i prevenciju i stvaranje socijalnog konteksta u kome je neisplativo i neodrživo ispoljavanje psihopatskih osobina i predatorskog ponašanja. Danas postoje sasvim pouzdane metode za dijagnostiku ovog oboljenja. U jednom naprednom humanom društvu psihopatama se ne bi moglo dozvoliti da obavljaju funkcije i drže pozicije sa kojih mogu ugrožavati živote i dobrostanje drugih ljudi.

U narednom tekstu sa dr Terzić Malenčić imaćete prilike da saznate više o negovanju mentalne higijene, ali i drugim korisnim stvarima.

Ukoliko je vama ili nekom vama bliskom potrebna stručna pomoć, kod dr Nevene Terzić Malenčić možete zakazati u "ST Medicina", na jednoj od najboljih lokacija u gradu, na Bulevaru oslobođenja 79 (pored nekadašnje zgrade “Dnevnika”), sa pristupačnim parkingom. Brojevi telefona su 060 530 7766, 021 215 5680 i 021 215 5681, a više informacija možete pogledati na sajtu zavoda.