IZ ISTORIJE NOVOG SADA: Da li znate gde je bio "ubogi dom" gde su bolesnici delili sobe sa beskućnicima?

Nekadašnja Visarionova bolnica danas se nalazi u Ulici Đure Jakšića 9. Zgrada je izgrađena 1741. godine u baroknom stilu, a nadograđena je 1847. Ime projektanta ostalo je tajna do današnjeg dana.

U njoj je sada smeštena Akademija umetnosti u Novom Sadu.

Zdanje izdužene pravougaone osnove, smešteno između mirne porte Nikolajevske crkve i monumentalnog eklektičkog zdanja Učiteljskog konvikta, prvo je namenski zidano za pravoslavnu bolnicu. Poznato je kao Visarionova bolnica, jer je velike zasluge za njeno osnivanje imao bački vladika Visarion Pavlović.

U prvim godinama svog postojanja "špitalj" ili "ubogi dom", kako su ga zvali, bio je prizemni objekat građen od ćerpiča koji su svojim novcem izgradili novosadski Srbi, a gde su raspoloživi prostor "demokratski" delili bolesnici sa beskućnicima "bez igde ičega". Po svemu sudeći ta zgrada je bila u dvojnoj funkciji: služila je za smeštaj sirotinje, ali je imala i organizovanu lekarsku pomoć.

Visarion Pavlović je 1741. dobio dozvolu da podigne novu zgradu i ona se prvi put u dokumentima pominje 1748. godine, ali ni u jednom ne piše da je novopodignuta. U opisu zgrade iz ovog perioda navodi se da je izgrađena od čvrstog materijala, te da ima četiri sobe i dve kuhinje. Ambijentalni izgled bolnice izmenjen je 1803. kada je obštestvo kupilo kuću Dimitrija Mijatovića koja se nalazila pored bolnice, te je ovu proširila.

Zaslugom Marije pl. Stanisavljević i novcem nekih kompanija, cehova i drugih građana, bilo je moguće na staru bolnicu dozidati sprat. U arhivskim dokumentima ostalo je zabeleženo i ime Marka Popovića, kao čoveka koji se najviše trudio oko prikupljanja priloga za nadogradnju bolnice. Osvećenje ove velike prostrane zgrade sa sto kreveta, obavljeno je na Dan Svetog arhanđela Mihajila 1847. S obzirom da bolnica nije stradala u Buni, to je u osnovnom korpusu ta zgrada ostala do danas sačuvana.

Jedno vreme je bolesnike lečio izvesni Vinkler, štapski lekar iz Petrovaradina, ali već 1770. bolnica dobija školovanog civilnog lekara. Bio je to Petar Gavrilov Miloradović sa dilomom doktora stečenom u Haleu. Nekoliko godina kasnije, 1777. godine, ponuđen je posao još jednom lekaru za platu od 300 forinti. Tekse pred kraj osamnaestog veka ondašnji gradski hirurg založio da zatečena praksa bude promenjena i tada je grad dobio pravu bolnicu (bez prostora za beskućnike), koja je služila samo za lečenje bolesnika.

U početku rada novosadske bolnice, kao uostalom i u drugim gradovima, lekovi su nabavljani po privatnim apotekama, a ondašnji nivo farmakološke struke nije bio visok. Kao svedočenje i zgodna ilustracija može poslužiti afera koja je izbila 1806. godine. Bio je običaj da se bolesnici sa temperaturom i groznicom leče korom kininovca. Iz budima je stigla zabrana upotrebe ovog leka pošto je hemijskim ispitivanjem bilo dokazano da je on štetan. Bolnički lekari Vincent Stefani i Nestor Mandić dobili su zaduženje da po apotekama izvrše uvid  i da podnesu izveštaj o valjanosti kininovca. Oni su sporni lek davali mačkama i psima i na taj način su utvrdili da kininovac nabavljen u Beču 1803/4. nije štetan pošto su životinje ostale žive i zdrave. U to vreme medicinska praksa obilovala je raznovrsnim kuriozitetima, gledano iz ugla sadašnjeg razvoja medicine, pa je tako, na primer, skorbut lečen pivom, verovatno na zadovoljstvo pacijenata.

Zgrada nekadašnje Visarionove bolnice, pored velikih građevinskih izmena tokom svog dugog postojanja, pretrpela je još jednu obnovu, sprovedenu 1964. godine, po projektu arhitekte Đorđa Tabakovića (1897-19719). I pored značajnih izmena, ostala je osnovna shema prostora sa dugačkim uzanim hodnikom postavljenim ka dvorištu i prostorijama u nizu prema ulici. Na sredini prizemlja sačuvano je široko stepenište koje vodi na sprat. Pruska svodna konstrukcija nad prizemljem je autentični graditeljsko-konstruktivni sloj iz vremena proširenja i nadogradnje objekta ili pak iz sasvim ranog perioda postojanja  bolnice na ovom mestu, što nije moguće pouzdano utvrditi.

Zgrada Visarionove bolnice danas svojim položajem, volumenom, jednostavnim fasadama i jedinstveno očuvanom zidanom baroknom kapijom, doprinosi izrazitim ambijentalnim vrednostima ovog dela grada. Na njoj su, i pored svih tokom vremena sprovedenih izmena, sačuvani elementi i ambijentalne vrednosti ranog sloja gradnje.

Preuzeto iz knjige: Novi Sad od kuće do kuće, autorke Donke Stančić u izdanju Studija Bečkerek