IZ ISTORIJE NOVOG SADA: Jedan od simbola grada stoji na ivici nekadašnjeg groblja

Rimokatolički župni dom - Plebanija nalazi se u Katoličkoj porti 1. Izgrađen je 1808. godine u stilu klasicizma, po projektu Georga Efingera, na mestu gde se nalazio prethodni manji župni dom.

Rimokatolička župa osnovana je, inače, još 1718. godine. Talentovani graditelj Efinger radio je 32 godine za novosadski Magistrat te se osnovano može pretpostaviti da mu ova kuća nije i jedino u gradu izvedeno delo. Moguće da je projektno rešenje za realizaciju gradnje Grko-katoličke Plebanije iz 1820. takođe nastalo pod njegovim direktnim uplivom.

Gradnja Plebanije i njeno dugovremeno trajanje vezano je za organizaciju i život novosadske rimokatoličke zajednice pri crkvi Ime Marijino, koja sa istočne strane zatvara Katoličku portu, jednu od najlepših i najbolje urbanizovanih pjaceta u gradu.

Ova organizacija prostora nije nastala spontano, već je bila plod onovremene planerske promišljenosti. Pošto se na površini sadašnje Katoličke porte u osamnaestom veka nalazilo groblje koje je kasnije zatvoreno, gradske vlasti izgleda nisu dozvolile da se novom gradnjom remeti mir pokojnika (kao što se to desilo, na primer, sa sahranjenima oko pravoslavne Uspenske crkve prilikom izgradnje nove zgrade Srpskog narodnog pozorišta), već su regulaciju novih zgrada postavili na njegove rubne površine.

Zgrada Katoličke plebanije, sa godinom izgradnje i imenom projektanta uklesanim na latinskom jeziku iznad ulaznih vrata, spada u najvrednija arhitektonska dela prelazne epohe baroka u klasicizam, posebno zbog toga što je posle bombardovanja i razaranja grada 1849. ostalo malo potpuno sačuvanih objekata iz ovog perioda.

Natpis, ispisan lepim slovima gotovo klasične kapitale glasi:

AUSPICIIS SENATUS POPULIQUE NEOPLATENSIS PAROCHIAM GUBERNANTE REVERENDISSIMO ABBATE VENCESLAO THUEGUT PRAETORE IOSEPHO PAUSZ DIRECTORE PETRO ALLAGA AEDILI GEORGIO EFINGER SYNDICO ECCLESIAE LEONARDO CURA ET SOLLICITUDINE FRANCISCI DEYMEK FRANCISI KEHRER THOME SOPPRONOVITUS ET GEO. NOVAK CIVIUMHAEC AEDES POSITA EST ANNO DOMINI MDCCCVIII

Slobodnostojeća jednospratnica pravougaone osnove, ima simetrično komponovanu fasadu sa sedam vertikala otvora. Plitki rizalit u njenom središtu potenciran je odmereno izvedenom dekorativnom plastikom sa jonskim pilasterima i vencem girlandi, te motivima krugova i kićanki iznad njih. Ovo dekorativno rešenje nastalo je u vreme ranog klasicizma i determinisano je kao „copf stil”, koji nosi bliža obeležja epohe Luja XVI.

Ipak, čvrstina zgrade sa pravougaonom podelom polja glavne fasade, visoki četvorovodni krov na kome su dva slikovita odžaka u samom slemenu, duboke svodne konstrukcije nad zbijenim prostorijama prizemlja i masivni zidovi, karakteristične su odlike minulog, baroknog doba osamnaestog veka.

Nastupajući racionalizam građanskog društva i prema njemu nastala odgovarajuća klasicistička arhitektura, sa nekim sasvim drugim prostornim rešenjima i estetskim potre bama, već su u vreme gradnje Plebanije preuzeli čvrste pozicije i uhvatili duboke korene koji će potom potrajati gotovo pola veka.

I danas su, kao nekada, u prizemlju palate smeštene kancelarije i arhiva Rimokatoličke opštine i Crkve Imena Marijinog (treće na ovom mestu), dok su na spratu spavaće sobe i župnikov stan.

Preuzeto iz knjige: Novi Sad od kuće do kuće, autorke Donke Stančić u izdanju Studija Bečkerek