IZ ISTORIJE NOVOG SADA: Izbor lokacije za izgradnju simbola grada prošao u pritajenom sukobu pravoslavaca i katolika

Gradska kuća, nekada Magistrat, smeštena je na Trgu slobode. Izgrađena je 1894. godine, a projektanti su bili Jozef Cocek i Georg Molnar. Posle višedecenijskog natezanja oko ostvarenja zaista opravdanog nastojanja da grad dobije dostojan objekt u kome će biti smeštena njegova uprava, to je realizovano tek tokom 1893/94. godine, u vreme mandata gradonačelnika Stevana Popovića Pecije.

Godinama su se srpski predstavnici u gradskoj vladi zalagali da Magistrat bude lociran u istorijskom "Rackom kraju", gde je danas Matica srpska.

Prva sednica Magistrata u novoj zgradi održana je 3. januara 1895. godine.

Prvi Magistrat u Novom Sadu ustanovljen je 1. februara 1748. godine, kada je grad dobio status slobodne kraljevske varoši. Tada je bio smešten u iznajmljenoj kući senatora Petera Ferencija koja je u svim starim dokumentima bila ubeležena kao Domus Ferenciana. Nalazila se na glavnom trgu, na približno istom mestu gde je krajem devetnaestog veka podignuta sadašnja zgrada Gradske kuće. Posle adaptacije bivše zgrade Komore (Kameralhaus), u neposrednoj blizini Jermenske crkve, Magistrat je preseljen u ovo zdanje zbog uštede novca jer su troškovi najma zgrade u kojoj je ranije bio smešten bili isuviše veliki. Magistrat će u zgradi nekadašnje Komore ostati sve do 1786. godine.

Tada je ponovo vraćen u Ferencijevu kuću zbog potrebe za većim prostorom (ova zgrada imala je 16 soba). Potom je novosadski Magistrat privremeno bio smešten u staru zgradu "Gvozdeni čovek", od 1852. godine preseljen je u palatu "Svojina" (Zmaj Jovina broj 4) gde je ostao do 1871. godine, da bi odatle bio iseljen (pošto je zgrada ustupljena Okružnom sudu) u Žandarmerijsku kasarnu, zgradu koja se nalazila na mestu današnje robne kuće "Bazar".

Seljenje novosadskog Magistrata sa jedne adrese na drugu i privremenim korišćenjem nenamenskih i neprikladnih novosadskih kuća radi smeštaja centralne gradske administracije i uprave, moralo je jednom biti završeno. Nastojanje da se ovaj problem trajno reši stalno je postojalo, što se vidi i po namenskim projektima za gradnju koji su u više pokušaja naručivani od pojedinih autora. Projekt Gradske kuće iz 1825. godine čuva se u Sečenji biblioteci u Budimpešti, a pominje se i projekt inženjera Lazara Uroševića iz 1838. godine.

Iz komplikovanog istorijata o gradnji zgrade Magistrata, ipak ozbiljniji pokušaji mogu se pratiti u periodu posle Bune, od 1861. godine kada se gradonačelnik Svetozar Miletić zdušno zalagao da ovu gradnju realizuje na slobodnom i praznom Hanskom placu. Posle žučnih rasprava ova ideja ipak nije bila prihvaćena, tako da je 1869. godine formiran Odbor za gradnju, a naredne godine doneta je odluka o raspisivanju konkursa za izradu projekta, koji je objavljen u svim ondašnjim srpskim i nemačkim novinama. Kao nepotpun, 1873. godine odbijen je Titelbahov projekat, da bi sledeće, 1874. godine, odlučeno da posao izrade projekta, na osnovu podnetih planova, obavi novosadski graditelj Georg Molnar.

Međutim, ovaj plan nije ostvaren, jer je 1885. došlo do raspisivanja novog konkursa sa velikim brojem učesnika. Kompilacijom nagrađenih radova arhitekt Jozef Cocek dao je osnovno rešenje, koje je nešto kasnije, da bi bio zadovoljen ukus Ministarstva u Pešti, doradio Georg Molnar.

Na sednici Upravnog odbora 27. februara 1893. godine doneta je odluka o početku gradnje Magistrata. Tako će u poslednjoj deceniji devetnaestog veka, gotovo istovremeno, po Molnarovim projektima na glavnom gradskom Trgu biti realizovana gradnja Magistrata i rimokatoličke crkve Ime Marijino.

Novosadskim Srbima nije bilo suđeno da ostvare svoje namere o gradnji Magistrata na prostranom Hanskom placu. Pristalice protivničke struje, u većini rimokatoličke veroispovesti, želeli su ovo zdanje preko puta svog hrama i odneli su pobedu. Borba sukobljenih strana nije bila ni malo laka zbog čega će Novi Sad zgradu svoje uprave na glavnom trgu, na ondašnjoj Pijaci, dobiti tek 20 godina kasnije.

Zbog nove zgrade Magistrata, morala je biti uklonjena spratna kuća porodice Stefanović, građena 1852. sa odlikama klasicističkog stila. Zanimljivo je da je namera da se sruši ova kuća izazvala veliko nezadovoljstvo i negodovanje građana, koji su ustali u njenu odbranu. Tada je prikupljen i veliki broj potpisa na peticiji da se zgrada sačuva, ali, kako se pokazalo, ovi pokušaji su bili bezuspešni i gradske vlasti su ostale istrajne u svom naumu.

Magistrat je izgrađen kao reprezentativno neorenesansno zdanje sa tri vidljive fasade, a četiri krila koja formiraju zatvoren trapezasti korpus sa atrijumom u središtu. Objekat je skladnih, dobro izbalansiranih proporcija, sa plitkim rizalitima pri uglovima i posebno istaknutim pročeljem. Nad uglovima su niže kupole, a iznad središta, povučen iza mansardnog krova, dominira visoki toranj kvadratnog preseka, obuhvaćen balkonom, sa lanternom na vrhu. Pošto je funkcija tako osmišljene konstrukcije tornja bila da vatrogasci odavde nadgledaju grad, u toranj je 1907. ugrađeno i zvono sa posvetom Sv. Florijanu, katoličkom svetitelju, zaštitniku gradova od požara. Šetajući balkonom dežurni je osmatrao Novi Sad i u slučaju vatre zvonjavom davao znak za uzbunu.

Uz malterom rustikalno obrađene fasade, u imitaciji kamenih kvadera, ugaoni delovi objekta posebno su naglašeni alegorijskim ženskim figurama u prirodnoj veličini. Na tri vidljive fasade nizovima prozorskih otvora postignut je usaglašen ritam. Preovladavajuća konstrukcija je arhitravna, osim pročelja na kome su i veličinom posebno dominantni, polukružno završeni reprezentativni prozori svečane sale na prvom spratu. Pristupni prostor prizemlja, ispod sale, izbačen u polje i otvoren sa tri strane, rešen je polukružnom arkadom. On vodi do prostranog, teškim stubovima koji nose duboke svodne konstrukcije, zagušenog hola. Stepenišni prostor smešten je na dnu ovog prostora. Jednim širokim krakom stiže se do prvog podesta od  koga, pak, do sprata vode dva stepenišna kraka sa masivnom ogradom od balustera.

Osnovni raspored ostalih prostorija u enterijeru je u funkciji upravne zgrade. Po spratovima su kancelarije u nizu, sa hodnikom kao opštom komunikacijom koji je postavljen ka unutrašnjem dvorištu, dakle uz dvorišni fasadni zid. Vremenom se pokazala potreba za proširenjem prostornog kapaciteta objekta zbog čega je, pre dvadesetak godina, nekadašnji atrijum zastakljen i u njemu je velika šalter sala.

Unutrašnjost zgrade je, za razliku od dekoracije prisutne na fasadama, jednostavna i poslovno sofisticirana. Izuzetak je svečana sala koja je bogato ornamentisana. Zasluga za njen izgled sa 20 plafonskih kaseta u kojima su cvetne rozete i štuko medaljoni sa motivima anđela na bočnim zidovima, pripada novosadskom vajaru-gipsaru Juliju Aniki. Dekoraciju na fasadama izveo je Johan Kistner. Polja u medaljonima sa kompozicijama prikaza ljudskih delatnosti, oslikao je 1911. godine novosadski slikar Pavle Ružička (1888-1965). Jedna slika je posle Drugog svetskog rata zamenjena novim državnim grbom. Po dobrom i već ustaljenom običaju, svečana reprezentativna dvorana je otvorena i za građane, tako da se u njoj priređuju koncerti vrhunskih umetnika i ansambala, organizuju se promocije knjiga, svečane akademije i drugi slični, probrani kulturni događaji.  

Preuzeto iz knjige: Novi Sad od kuće do kuće, autorke Donke Stančić u izdanju Studija Bečkerek