(Novi) Nebojša Milenković: Novi Sad po meri građana ili investitora?!

Primedbe na nacrt Generalnog urbanističkog plana (GUP) Novog Sada do 2030. godine

Nebojša Milenković, pisac i istoričar umetnosti uputio je Gradskoj upravi za urbanizam i građevinske poslove sledeće primedbe na nacrt GUP-a koje prenosimo u celosti.

Proceduralne primedbe

Kako je naveo, izrada GUP-a nije u skladu sa odredbama stava 16, 16a, te člana 45a. Zakona o planiranju i izgradnji iz 2009, te njegovim dopunama do 2021. u delu koji se odnosi na zaobilaženje procedure OBAVEZNOG RANOG JAVNOG UVIDA.

Zaobilaženjem zakonske procedure, smatra Milenković, značajni urbanistički parametri kose sa obavezama:

• ranog javnog uvida, uz primenu Pravilnika o sadržaju i načinu donošenja planova

• primena Pravilnika o opštim pravilima za parcelaciju, regulaciju i izgradnju

• primene pravilnika o klasifikaciji namene zemljišta i planskih simbola, koji se koriste u izradi GUP-a i njegovom grafičkom predstavljanju

Izostavljanje obaveze ranog javnog uvida, takođe, uzrokuje da u nacrtu GUP-a ne postoje nedvosmisleno jasne i konkretne strateške odluke o kojima su građani (morali biti) obavešteni:

• u vezi sa obavezama iz planova višeg reda

• u vezi sa dostignutim kapacitetima za stanovanje, rad i slobodne površine

• u vezi sa osnovnim težnjama i koncepcijom predloženih rešenja

– U proceduralnom smislu, navedeno je sasvim dovoljno da se ovakav nacrt GUP-a, u celini i pojedinostima, mora odbaciti – ističe Milenković.

Načelne primedbe

Određujući koncepcije i principe razvoja grada, kao i strateške pravce njegovog prostornog širenja,  GUP se suštinski tiče pitanja poboljšanja kvaliteta življenja odnosno očuvanja, unapređenja i zaštite zdravlja građanki i građana Novog Sada.

– Nova urbana filozofija Novog Sada mora afirmisati vrednosti grada koji diše – umesto grada u smogu i grču, kako je sada slučaj. Iz predloženih rešenja u nacrtu GUP-a ne vidi se na koji koji su način novosadski "urbanisti" uzeli u obzir indikatore toplotnog zagrevanja (efekat staklene bašte) kao ni više nego zabrinjavajuće parametre aerozagađenja koji, po relevantnim merenjima, Novi Sad poslednjih meseci svrstavaju među (aero) zagađenije gradove u zemlji – napominje on.

Koncepcijske primedbe: nepreglednost

Umesto da bude jasan, razumljiv i nepodložan proizvoljnim tumačenjima, nacrt GUP-a bezrazložno je preobiman (279 stranica) te, kao takav, predstavlja skup (pačvork) opštih mesta ili planova generalne regulacije koji se već sprovode.

– Predložena karta sa sedam (7) vrsta stanovanja i tri (3) vrste gradskih centara (sa još tri podvrste u samom tekstu) čini da predložena "rešenja", umesto konkretna i nedvosmislena, bivaju teško uočljiva u obilju suvišnih detalja a, samim tim, podložna proizvoljnim tumačenjima. S tim proizvoljnostima javnost bi se suštinski upoznala tek prilikom donošenja izmena ili dopuna postojećih regulacionih planova – kada bi se predlagači izmena volšebno pozvali na već doneti GUP što, s obzirom na dosadašnja iskustva, jeste zamka samo za neupućene – podseća istoričar umetnosti.

PRIMEDBE NA POJEDINA REŠENJA:

1. Opštegradski centri

Krajnje proizvoljno definisanje opštegradskih centara, njihovo nerazumno širenje (posebno u centralnim gradskim zonama) i masovna preklapanja sa zonama planiranog višeporodičnog stanovanja otvaraju prostor urbanističkoj samovolji i korupciji, što je "u suprotnosti sa principima humanog stanovanja, ali i proklamovanim ciljevima unapređenja društvenog blagostanja i održivog ekonomskog i ekološkog razvoja, upozorava", naglašava ovaj Novosađanin.

Konkretno: Istorija urbanizma svuda u svetu istorija je borbe urbanista i investitora, pri čemu odgovorni urbanisti nastoje da investitore istisnu što dalje od centra grada, odnosno užih gradskih jezgara kao identitetskih punktova koji čine ličnu kartu svakog grada. Umesto toga, nerazumno proširenim i nejasno definisanim Opštegradskim centrima, nacrt GUP-a uže gradsko jezgro (ionako urbanistički narušeno i naruženo npr. "Pupinovom palatom", novoosvanulim "grobnicama" na Pozorišnom trgu ili tržnim centrima "Lupus" i "Pariski magazin" i dr.) praktično na tacni isporučuje volji ili zlovolji "investitora" koji, umesto vrednosti koje jedan grad treba da baštini i brani, po pravilu prepoznaju isključivo profit (primer: izgradnja "Pupinove palate" praćena je rušenjem "zaštićene" zgrade Komercijalne banke, ili "slučaj" kriminalnog nestanka novosadskih trščara…).

Predlog:

Rasprostranjenost namene opštegradskih centara značajno redukovati – uz tek simbolično naznačenje osnovnih linijskih centara, koji podrazumevaju poštovanje različitih gustina stanovanja (zavisno od dela grada) te predvideti obavezu strateškog predviđanja pratećih sadržaja (obdaništa, škole, parkovi, sportski, kulturni, ustiteljski i drugi sadržaji). Takođe, obavezno izbrisati formulaciju o "minimumu 30% stanovanja u opštegradskog centru" pošto se u dosadašnjoj praksi ista pokazala katastrofalnom!

2. Ekološka neodrživost

Milenković ističe da su skučene i neravnomerno raspoređene površine za nove parkove, uz primetno "strateško" pomeranje zelenih zona ka obodima grada što je, takođe, krajnje diskutabilno, pošto se veliki deo "planiranih" zelenih površina nalazi na prostorima na kojima već postoje (što pravni što bespravni objekti), na šta su građani ukazali tokom javnih slušanja GUP-a.

Upozorava da je prevelika mogućnost izgradnje novih stambenih kapaciteta u odnosu na normirane ozelenjene slobodne površine.

Park-šume na periferiji grada nedovoljne su i neprikladne za svakodnevnu upotrebu, te svakako ne mogu zemeniti nedostajuće parkove i zelenilo u blizini stambenih četvrti.

Zeleni koridori nisu konkretizovani, te su i oni podložni proizvoljnostima, pri tom su i sasvim upitno ostvarivi. Neiskrena je težnja za povezivanjem parkova u zeleni sistem, jer u osnovi pruža lažnu (isključivo za vizuelno-grafičku upotrebu) sliku o planiranoj mreži zelenila što, na primer, upada u oči "planiranjem" parka u zoni višedecenijske bespravne gradnje, pri tom na klizištu, što je prvorazredno "urbanističko" licemerje, napominje.

Lažnu brigu za zelenilo, kako kaže, ilustruje i odluka prethodeća nacrtu GUP-a koja na prostoru Univerzitetskog parka, kao jedne od retkih preostalih površina s mogućnošću širenja park-šume, predviđa izgradnju "Muzeja Balašević" a preko puta nje nastavak stanogradnje. Koncepcijski vrhunac krokodilske empatije novosadskih "urbanista" za zelenilo u gradu bila bi eventualna realizacija ovako planiranog "projekta" Novi Sad na vodi (o čemu opširnije u posebnoj primedbi).

Umesto strateškog rešavanja problema gradskih deponija na Klisi i Šangaju, nacrt GUP-a krajnje neodređeno "planira" izgradnju spalionice životinjskog otpada "u Zoni 4 ili na nekom drugom mestu", čime bi kvalitet vazduha i hronični smrad koji osećaju građani na Klisi bili čak i povećani?!

Predlozi:

• zeleni koridor, kao strateški najbitniji prsten zelenila, formirati prateći potez od Univerzitetskog parka preko Kasarne rečne mornarice, Brodogradilišta, Ribarca, Šodroša/Kameničke ade preko Šumske ulice, duž Veterničke rampe, Novog naselja i zone s budućim eko-stanovanjem kroz park-šumu sve do planiranog arheološkog parka – uz povezivanje sa zelenilom uz Kanal DTD, te obezbeđenje šetačko-biciklističkih i rekreativnih staza koje bi stanovnicima Klise, Vidovdanskog naselja i Velikog rita omogućile rekreativno korišćenje odbrambenog nasipa uz Kanal DTD.

• odustati od lokacije za centralni prečistač otpadnih voda pošto je u pitanju potencijalno opasno rešenje sa samo jednim (1), umesto do sada planirana dva (2) prečistača (posebno za sremski i bački deo grada). Sa ekološkog aspekta krajnje je rizično prebacivanje još nedovoljno izgrađene kanalizacione mreže u radnim zonama preko kanala DTD, pa onda zajedno s već izgrađenom kanalizacionom mrežom na desnoj obali sve te otpadne vode grada i gradskih naselja dodatno prebacivati, odnosno dovoditi na centralnu lokaciju za prečišćavanje – pri tom se ista predviđa na prostoru zemljišta već ugroženog visokim nivoom podzemnih voda i u neposrednoj blizini vodoizvorišta. Ovaj urbanistički kalambur nemoguće je čak i opisati, a kamoli zamisliti njegovu uspešnu i ekološki bezbednu realizaciju!

3. Socijalni aspekt

Umesto rada na njenom smanjenju, nacrt GUP-a povećava društvenu segregaciju i socijalnu nejednakost – s jedne strane izostavljanjem obaveze obezbeđenja socijalnih stanova pri izgradnji novih za tržište, a sa druge, izostankom ideje o strateškom rešavanju problema višedecenijske bespravne gradnje, na kraju i uvođenjem teško dostižnog ideala eko-stanovanja uz par  šumu na Jugovićevu.

Konkretnije: cena kvadrata novoizgrađenih nekretnina u Novom Sadu (koja se u proseku trenutno kreće oko 2.000 evra) predviđenim nastavkom ekskluzivne stanogradnje u prostoru centralnog gradskog jezgra a posebno eventualnom realizacijom "projekta" Novi Sad na vodi bila bi višestruko uvećana te bi kupovina stanova, recimo, mladim bračnim parovima na koje "urbanisti" vole da se pozivaju, ali i svima s nerešenim stambenim pitanjem, ako već nije, tada postala nemoguća misija!

4. Saobraćaj

Novi Sad je grad u ravnici i ne postoji nijedan razlog da se on dalje ne razvija u širinu te su, sa aspekta kvaliteta života, kriminalne projekcije koje dodatno povećavaju njegovi gustinu, odnosno klaustrofobičnost i skučenost. Novom stanogradnjom u užem i širem centru grada pogoršaće se već nezavidna situacija s prevelikom gustinom i intenzitetom saobraćaja te eskalirati hronični problem nedostatka parking mesta.

Predviđene projekcije o navodnom destimulisanju korišćenja automobilskog prevoza krajnje su naivne a eventualno pooštravanje obima izgrađenosti parking prostora uz novoizgrađene stambene jedinice nažalost zakasnelo.

Rasterećenje prometnih saobraćajnica svakako se neće realizovati planiranjem novih državnih puteva i izgradnjom obilaznice oko Novog Sada koja suštinski ne obilazi ništa, pošto se njena realizacija planira kroz širi centar grada.

Najavnjena izgradnja denivelisanih raskrsnica i vijadukta bi, kako se navodi u nacrtu, zaista skratila vreme putovanja od Sombora i Subotice ka Beočinu, Šapcu, BiH i Hrvatskoj, ali bi "za uzvrat" stanovnici Nove Detelinare, Bulevara Evrope i ulica koje se na njega naslanjaju kao i delovi južnog Telepa dobili tranzitni saobraćaj koji bi im gotovo doslovno prolazio kroz dnevne sobe (narušen kvalitet života u ovom delu grada doveo bi i do značajnog pada vrednosti nekretnina). Ovo još jednom pokazuje licemernu i u osnovi lažnu briga o zelenilu jer bi stanovnike Nove Detelinare, koji već imaju hronični problem preizgrađenosti i nedostatka zelenila ─ od novopodignutog parka sada delio autoput.

Predlog:
Transformacija Bulevara Evrope iz gradske magistrale u državni put II reda se jednostavno ne sme dozvoliti!

5. "Projekat" Novi Sad na vodi

Urbanistički vizionarsko i ekološki odgovorno rešavanje JAVNE namene prostora na potezu od Kasarne rečne mornarice preko Brodogradilišta, Ribarca, Šodroša (Dunavca) i Kameničke ade – kao logičnog i prirodnog nastavka postojeće celine Univerzitetskog parka, Štranda i Beogradskog keja – prvorazredno je ekološko i urbanističko pitanje, i tiče doslovnog opstanka Novog Sada kao grada po meri građana. Na ovom potezu grad bi, doslovno i metaforički, mogao prodisati ili – kako predviđa nacrt GUP-a – biti sasvim obesmišljen i ugušen kao smislena gradska celina!

Dozvolom ekskluzivne stanogradnje na prostoru Kasarne rečne mornarice i nekadašnjeg Brodogradilišta, sa spratnošću od čak dvadeset (20) spratova, uz već opisan socijalni, ali i krajnje problematičan saobraćajni aspekt, počinio bi se urbanistički i ekološki zločin kakvom čak i u neslavnoj urbanističkoj istoriji Novog Sada ne postoji pandan!

Ovo se, ne može "prekriti" pozitivnim (ekološkim) pomacima koje navedeni GUP predviđa na prostoru Kameničke ade, kao ni navodnom brigom za kajakaše te patetičnim pričama o marini i novoj gradskoj plaži, pošto su se kudikamo smisleniji predlozi za rešavanje nedostatka veslačke staze čuli tokom javnih slušanja GUP-a.

Kao posebno problematičan vidim problem eventualne izgradnje novog nasipa, odnosno delimično pomeranje obaloutvrde u korito Dunava kako bi se navedeni urbicid uopšte učinio mogućim – pošto isti predviđa da investicije (kako materijalne tako i nematerijalne) u realizaciji spornog projekta budu javne a profit isključivo privatan!

Predlog:
Navedena ekološko-urbanistična celina Novog Sada na vodi jedini je prostor na kom je, uz očuvanje postojećih stabala (posebno na prostoru Kasarne) moguć zasad jedinstvene park-šume u širem centru grada – uz šetačke staze koje bi bile izgrađene od prirodnih materijala (a ne od betona ili behatona, kako je nedavno "uređena" parkovska površina na Limanu 1).

Proširenjem postojećih i realizacijom novih sportsko-rekreativnih, kulturnih (Kineska četvrt) te turističko-ugostiteljskih sadržaja (pr. na prostoru bivšeg Brodogradilišta) grad bi, ekološki senzitivnim i urbanistički odgovornim, vizionarskim pristupom, konačno pokazao istinsku opredeljenost ka ulaganju u poboljšanje kvaliteta života i, što je bitnije, strateškom pristupanju pitanju poboljšanja i unapređenja zdravlja njegovih građana.

Ovakvo rešenje podrazumeva očuvanje autentičnih prirodno-zooloških posebnosti ekološke celine Šodroša (Dunavca) i Kameničke ade, kao oaze netaknute prirode u širem centru grada, kao njenog logičnog i prirodnog nastavka. Takođe, i rešavanje problema svih uzurpacija i nelegalnih zauzeća JAVNIH POVRŠINA na prostoru Ribarca i Kameničke ade.

Na opisani način urbanističko-ekološka celina Novog Sada na vodi postala bi mesto na kom bi Novi Sad kao grad uspostavio organsku vezu s vlastitom rekom, na radost i zadovoljstvo svih njegovih građanki i građana, umesto privilegovane, investitorsko-ekonomske klike, kako predviđa ovaj nacrt GUP-a.

Sve navedeno dovelo bi i do značajnog unapređenja kapaciteta turističke ponude Novog Sada kao grada koji je strateški opredeljen ka razvoju ove grane uslužne industrije.

– Dileme, dakle, nema, te verujem da ih ni članovi Komisije za planove nećete imati. Između novih pluća Novog Sada i mesta na kom bi mogla nići autentična verzija našeg Central parka ili nastavka problematične stanogradnje, kako predviđa nacrt GUP-a  izbor je više nego lak. Otuda verujem da, kao odgovorne građanke i građani ovog grada, nećete dozvoliti nastavak stanogradnje na prostoru sadašnje Kasarne rečne mornarice kao ni bivšeg Brodogradilišta. Uostalom – Grad i njegova prirodna i ekološka dobra ne mogu pripadati nikom drugom osim njegovim građanima. Zar ne?! – zaključuje (Novi) Nebojša Milenković, pisac i istoričar umetnosti iz Novog Sada.